BRIO-fiche, oktober 2024
Inleiding
De bevolkingsgroei in de Vlaamse Rand wordt sterk bepaald door de instroom vanuit het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (verder in de tekst ‘Brussel’ genoemd). De BRIO-fiche ‘Bevolkingsdynamiek in de Vlaamse Rand’ ging daar dieper op in. Deze fiche bouwt daarop verder en onderzoekt waar deze instromers na tien jaar wonen: blijven ze in de Vlaamse Rand, verhuizen ze verder naar Vlaanderen, Wallonië of het buitenland, of keren ze terug naar Brussel? Concreet bestuderen we de vervolgmigratie van de personen die tussen 2009 en 2013 vanuit Brussel naar de Vlaamse Rand verhuisden, en kijken we naar eventuele leeftijdsverschillen.
De rand is groter dan de Vlaamse Rand
Vooraleer we de vervolgmigratie van de verhuizers uit Brussel naar de Vlaamse Rand analyseren, plaatsen we de migratie met Brussel in een breder kader: wat is de evolutie ervan in tijd en ruimte?
In de periode 2009-2013 trokken 63.524 Brusselaars naar de Vlaamse Rand. 34.084 mensen maakten in diezelfde periode de omgekeerde beweging. Er was in de Vlaamse Rand dus een netto-aangroei uit Brussel van 27.440 personen. Deze bedraagt nu (periode 2019-2023) al heel wat meer, met 39.720 personen. In de periode 1990-1994 was dat nog minder dan de helft (18.185).
Het aantal verhuizers uit Brussel naar de Vlaamse Rand stijgt dus sterk (figuur 1, links). Het aantal personen dat de omgekeerde beweging maakt groeit veel minder sterk, waardoor de netto-aangroei uit Brussel in de Vlaamse Rand almaar groter wordt.
Figuur 1: Verhuizers van en naar Brussel in de Vlaamse Rand (links) en in de andere Vlaamse gemeenten (rechts)
De migratie uit Brussel neemt nog sterker toe in Vlaamse gemeenten buiten de Rand, die verder van Brussel gelegen zijn (figuur 1, rechts). Terwijl de Vlaamse gemeenten buiten de Rand in de periode 1990-1994 31% van de migratie uit Brussel opnamen, was dat in 2009-2013 al 40% en in de periode 2019-2023 44%. De migratie naar Brussel uit deze gemeenten stijgt minder sterk, en dus stijgt ook de netto-aangroei er fors. Toch staat de Vlaamse Rand nog steeds in voor meer dan de helft van de groei uit Brussel.
Daarnaast is er nog een sterke migratie uit Brussel naar Wallonië: in 2023 trokken 15.705 personen naar Wallonië (waarvan 6.635 naar Waals-Brabant), ten opzichte van 28.070 naar Vlaanderen (BISA, 2024). De rand is dus veel groter dan enkel de Vlaamse Rand, zowel in Vlaanderen als in Wallonië. In deze bijdrage beperken we ons verder tot de Vlaamse Rand zoals ze door de Vlaamse overheid werd gedefinieerd.
De vervolgmigratie van verhuizers uit Brussel
De personen die in 2009 van Brussel naar de Vlaamse Rand verhuisden, en op 1 januari 2010 nog op hetzelfde adres woonden, worden beschouwd als ‘verhuizers uit Brussel’ in 2009. Het gaat hier enkel om de laatste verhuisbeweging in 2009. Dit houdt in dat iemand die in 2009 uit Brussel naar de Vlaamse Rand verhuisde, maar in datzelfde jaar nog naar elders verhuisde, niet wordt meegenomen.
Vervolgens brengen we in kaart waar deze personen één, vijf en tien jaar later wonen (telkens op 1 januari). Wanneer een persoon niet meer in het Vlaams Gewest woont, wordt weergegeven naar waar deze persoon het laatst geëmigreerd is (Brussel, Wallonië of het buitenland) of dat zij/hij in het Vlaams Gewest gestorven is (sterftecijfers van personen die Vlaanderen hebben verlaten kennen we niet). We doen hetzelfde voor de verhuizers in de jaren 2010, 2011, 2012 en 2013 en tellen de cijfers van deze vijf jaren op. Op die manier komen we aan voldoende cijfers om toevallige variaties uit te vlakken.
Na één jaar woont nog 90% van de uitgeweken Brusselaars in de Vlaamse Rand, waarvan het grootste deel nog op hetzelfde adres (86% van de uitgeweken Brusselaars). 6% is teruggekeerd naar Brussel. Na vijf jaar woont nog 68% van deze verhuizers in de Vlaamse Rand (53% op hetzelfde adres) en is 16% teruggekeerd naar Brussel.
Na tien jaar woont nog steeds meer dan de helft van de uitgeweken Brusselaars in de Vlaamse Rand (57%), 37% woont nog op hetzelfde adres. Bijna een vijfde (19%) is teruggekeerd naar Brussel. Verder is 8% naar een andere Vlaamse gemeente getrokken, telkens 7% naar een Waalse gemeente of het buitenland, en is 2% gestorven in Vlaanderen.
Daarmee zijn de uitgeweken Brusselaars honkvaster dan de verhuizers naar de Vlaamse Rand uit Vlaanderen, Wallonië of het buitenland, die relatief vaker terugkeren (figuur 2). Alleen de groep die vooraf ook al in de Vlaamse Rand woonde, verhuist minder.
Figuur 2: Woonplaats van verhuizers naar de Vlaamse Rand (2009-2013) na 10 jaar
Hoewel ruim drie kwart van de verhuizers uit Brussel na tien jaar nog in de Vlaamse Rand woont óf terugkeerde naar Brussel, zien we wel een toenemende ruimtelijke verspreiding (figuur 4). Naast degenen die in de Rand blijven of naar Brussel terugkeren, zien we vooral een verspreiding naar gemeenten dicht bij de Rand in Vlaams-Brabant en Waals-Brabant, en verder in Oost-Vlaanderen en Henegouwen. De Leuvense regio is opvallend afwezig. Niet te zien op de kaart, en ook minder uitgesproken, zijn de verhuisbewegingen naar de Ardennen en de Kust, met Blankenberge als hoogste waarde (1,6 per 1.000 inwoners).
Figuur 3: Woonplaats van de verhuizers uit Brussel naar de Vlaamse Rand (2009-2013) na 10 jaar
Ten slotte kijken we naar de leeftijd van de verhuizers uit Brussel naar de Vlaamse Rand, op het einde van het jaar van de verhuizing uit Brussel (figuur 4). Wanneer we naar het totaal van deze groep kijken, zien we vooral jonge gezinnen: jongvolwassenen (met de hoogste waarde op 30 jaar) en jonge kinderen (met de hoogste waarde op 1 jaar).
Wanneer we een onderverdeling maken naar waar ze tien jaar later wonen, zien we dat degenen die niet verder verhuizen wat minder jong zijn. Ze hebben ook vaker kinderen. Deze leeftijdsgroep maakt dus vaker een definitieve verhuizing. De groep die terug naar Brussel verhuist, is gemiddeld wat jonger en heeft minder vaak jonge kinderen. Het gaat hier deels om de groep van oudere kinderen die met hun ouders mee verhuisden en nu terugkeren naar de stad (al dan niet na hun studies). De woningmarkt in Brussel is immers meer aangepast aan jonge alleenstaanden of koppels.
Figuur 4: Verhuizers uit Brussel naar de Vlaamse Rand (2009-2013), naar leeftijd en woonplaats na 10 jaar
Besluit en verder onderzoek
De bevolkingsgroei in de Vlaamse Rand wordt vooral bepaald door migratie uit Brussel, die in de laatste decennia nog sterk is toegenomen. Deze toename geldt nog meer voor de Vlaamse gemeenten die buiten de Rand liggen, al neemt de Rand nog meer dan de helft van de groei op zich.
In deze studie werd nagegaan waar de mensen die uit Brussel naar de Vlaamse Rand verhuisden wonen na een bepaalde periode. Na één jaar woont 90% nog in de Vlaamse Rand, en is 6% teruggekeerd naar Brussel. Na tien jaar is dat afgenomen tot 57% in de Vlaamse Rand. Het aandeel dat terugkeert naar Brussel is wel toegenomen tot 19%. Een ruime meerderheid woont dus nog in de Rand, op hetzelfde of een ander adres, en bijna één op vijf is teruggekeerd naar Brussel. Het overige kwart is min of meer gelijk verdeeld over Vlaanderen, Wallonië en het buitenland. Deze migratie gaat meestal naar naburige gemeenten, tot in Oost-Vlaanderen en Henegouwen.
De verhuizers zijn meestal jonge gezinnen. Degenen die niet verder verhuizen zijn iets minder jong dan gemiddeld, en hebben vaker kinderen. Degenen die terugkeren naar Brussel hebben het minst vaak jonge kinderen, en zijn zelf opvallend jonger. Niet zelden gaat het om mee verhuisde kinderen die later terug naar de stad verhuizen.
Een ruimere analyse van deze thematiek kan je vinden in de BRIO-Working Paper ”Honkvast in de Rand?”. Hierin werd het onderzoek ook uitgebreid naar Antwerpen, de tweede grootste Belgische stad. Drie kwart van de verhuizers uit de stad Antwerpen naar de Antwerpse rand woont na 10 jaar nog in die rand (58%) of is teruggekeerd naar Antwerpen (17%). Ongeveer één op de zeven trekt verder naar andere Vlaamse gemeenten, meestal in de onmiddellijke nabijheid. Het gaat meestal om jonge gezinnen. We zien globaal dezelfde dynamiek als in Brussel, ook al is de Antwerpse agglomeratie maar half zo groot. De migratiedynamiek in de Vlaamse Rand is dan wel intenser, ze is ook jonger en internationaler, maar inzake demografische processen is de Rand niet uniek.
Biografie
De Maesschalck F., Van Cappel G. (2023). Bevolkingsdynamiek in de Vlaamse Rand. BRIO.
(2024). Loop van de bevolking. BISA.