Bevolkingsdynamiek in de Vlaamse Rand

Sterke groei in de Vlaamse Rand

De Vlaamse Rand groeit. Tussen 1990 en 2022 steeg het aantal inwoners in de Vlaamse Rand met circa 86.000 inwoners, van 363.825 naar 450.081. Figuur 1 geeft deze stijging weer: de trend is sinds 1990 ongewijzigd, en manifesteert zich steeds duidelijker. Alleen al in 2021 kwamen er 4.691 personen bij. Dat is ongeveer evenveel als er inwoners zijn in Linkebeek.

Figuur 1: Totaal aantal inwoners in de Vlaamse Rand

Deze groei is voornamelijk te verklaren door de instroom uit het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Die is historisch gezien altijd al hoog geweest. Zo toont figuur 2 dat de aangroei vanuit het Brussels Hoofstedelijk Gewest tussen 1990 en 2021 ver boven de gemiddelde groei zat in de Vlaamse Rand. Deze groei bereikte in 2021 zelfs een recordhoogte. Rudi Janssens vatte het in 2020 als volgt samen: “De combinatie van gezonder en goedkoper wonen, samen met het gemak van het autogebruik, verleidt de Brusselaar om in Vlaanderen te gaan wonen.“ (Janssens, 2020). Net daarom is de groei van de Vlaamse Rand deels te verklaren door de stijgende bevolking in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De groei in Brussel begon in 1996. Sindsdien zijn er meer dan een kwart miljoen inwoners bij gekomen, voornamelijk omwille van migratie uit het buitenland. Bovendien heeft de stad een jonge bevolkingsstructuur, met als gevolg een relatief hoge natuurlijke aangroei (Kavadias et al, 2022, 1-19).

 Figuur 2: Bevolkingsaangroei per 1.000 inwoners in het Vlaams Gewest en in de Vlaamse Rand

De zwarte lijn geeft de totale netto bevolkingsaangroei van 1990 tot 2021. Dit is de optelling van (1) de natuurlijke aangroei (geboorten – sterfgevallen), (2) het migratiesaldo met het Brussels Gewest (instroom uit Brussel – uitstroom naar Brussel) en (3) (4) en (5) het migratiesaldo met het Waals Gewest, het buitenland en in het geval van de Vlaamse Rand de andere gemeenten in het Vlaams Gewest. Al deze cijfers kunnen positief zijn (wanneer het aantal geboorten groter is dan het aantal sterfgevallen, of wanneer de instroom groter is dan de uitstroom), maar ook negatief (wanneer het omgekeerde het geval is).

In 2021 kwamen er in de Vlaamse Rand 8.606 inwoners bij uit het Brussels Gewest. De groei vanuit Brussel is dus groter dan de totale bevolkingsgroei (figuur 2). Dat betekent dat de Rand ook bevolking verliest, ongeveer 3 inwoners per duizend aan het Waals Gewest. Het bevolkingsverlies aan het Vlaams Gewest is echter nog groter. Historisch is dat aantal altijd al relatief hoog geweest, maar in 2021 is het groter dan ooit: per 1000 inwoners verhuizen er 10 richting vlaanderen.  De redenen hiervoor kunnen erg uiteenlopend zijn en dienen verder te worden onderzocht: de stijgende tendens doet zich immers al enkele jaren voor. Verder is enkel de migratie uit het buitenland kleiner in de Vlaamse Rand dan in Vlaanderen. Dit omwille van de aanwezigheid van Brussel, die het merendeel van de buitenlandse migratie in de regio opvangt (De Maesschalck, 2022). De natuurlijke aangroei is in de Vlaamse Rand dan weer groter dan in Vlaanderen: de Rand heeft immers een jongere leeftijdsstructuur, mede door migratie van jonge gezinnen uit Brussel (Van Cappel, 2023).

Het aantal verhuisbewegingen is nog veel groter

In de periode 2017-2021 bedroeg de aangroei uit Brussel in de Vlaamse Rand 37.943 personen. Het aantal verhuisbewegingen is echter bijna drie keer zo groot: er verhuisden bijna 75.000 personen vanuit Brussel, maar meer dan 35.000 personen maakten de omgekeerde beweging (figuur 3). De aangroei uit het buitenland is met 4.657 personen relatief bescheiden, maar het totaal aantal verhuisbewegingen is wel groter dan 50.000. Er zijn zelfs meer dan 60.000 verhuisbewegingen met andere gemeenten van het Vlaams Gewest, maar dat levert wel een verlies op van 18.747 personen. Ook het verlies aan het Waals Gewest is beduidend, maar het aantal bewegingen is relatief klein.

Figuur 3: Bevolkingsevolutie in de Vlaamse Rand, 2017-2021

De dikte en de kleur van de pijlen geven het relatief belang van de stromen weer. Binnen de pijl zijn de exacte aantallen weergegeven. Boven de pijlen is het resulterend migratiesaldo weergegeven. Boven op de figuur is ook het aantal migraties tussen en binnen de gemeenten van de Vlaamse Rand aangegeven.

Ook binnen de Vlaamse Rand zelf wordt er veel verhuisd: er zijn meer dan 30.000 verhuisbewegingen tussen gemeenten van de Vlaamse Rand en meer dan 60.000 binnen de gemeenten.

Waar komen ze vandaan, waar gaan ze naartoe?

Het migratiesaldo met de Vlaamse Rand is voor alle Brusselse gemeenten sterk negatief (figuur 4): er vertrekken meer mensen naar de Vlaamse Rand dan er vanuit de Rand aankomen. Omgekeerd is het migratiesaldo met de Vlaamse Rand sterk positief voor de aanpalende gemeenten in Vlaams-Brabant, maar ook in Waals-Brabant, Oost-Vlaanderen en zelfs Antwerpen, Henegouwen en Luik. Er zijn weliswaar heel wat bewegingen vanuit deze gemeenten naar de Vlaamse Rand, maar het aantal omgekeerde bewegingen is veel groter. Er vertrekken dus veel mensen vanuit de Vlaamse Rand naar aanpalende gemeenten in het Vlaams Gewest, maar ook veel verder. Ten oosten van Leuven zijn de cijfers relatief laag, al geldt dat wat minder voor het zuidoosten, langs de E40 en de spoorlijn naar Luik. Buiten de kaart zijn er hogere waarden in de meeste kustgemeenten (De Panne, Koksijde, Nieuwpoort, Middelkerke, Bredene, De Haan en Blankenberge) en in enkele gemeenten van de Ardennen (Bouillon en Gedinne).

Figuur 4: Migratiesaldo met de Vlaamse Rand (jaarlijks gemiddelde)

De kaart geeft, in kleur, het migratiesaldo met de Vlaamse Rand. Het gaat om het jaarlijks gemiddelde voor de periode 2017-2021. De kaart omvat de gemeenten van Vlaams-Brabant, het Brussels Gewest en alle andere gemeenten met een substantieel migratiesaldo (groter dan 1 of kleiner dan -1 per 1.000 inwoners). De taartdiagrammen geven het absoluut aantal immigraties en emigraties in deze gemeenten. In de Brusselse gemeenten zijn deze, omwille van de grote aantallen, doorzichtig gemaakt.

Ook binnen de Vlaamse Rand zelf zijn er veel bewegingen tussen de gemeenten. Deze hebben eveneens een systematiek: kleine en dichtbevolkte gemeenten dicht bij Brussel verliezen meestal inwoners aan minder dicht bevolkte gemeenten wat verder van Brussel: de meest negatieve saldi zijn er in Drogenbos (-9,7 per 1.000 inwoners), Wemmel (-6,8), Kraainem (-6,4) en Linkebeek (-6,2). De meest positieve saldi zijn er in Merchtem (+10,5) en Meise (+7,0).

Een instroom van jonge gezinnen

We kunnen de migratiesaldi ook per leeftijd bekijken (figuur 5). De migratie van en naar Brussel zorgt voor een sterke aangroei van jonge gezinnen. Vooral voor dertigers en jonge kinderen is het saldo of de netto-aangroei sterk positief. Alleen voor 24- en 25-jarigen is het (licht) negatief. Er zijn immers veel jongvolwassenen die naar Brussel trekken of er blijven na hun studies, maar later vaak terug vertrekken (al dan niet met kinderen).

De migratiesaldi met andere Vlaamse gemeenten zijn voor zowat alle leeftijden negatief, maar ook hier zien we een negatieve knik rond 25 jaar. Hier gaat het vooral om migratie naar universiteitssteden in Vlaanderen (Leuven, Gent, Antwerpen). Voor het Waals Gewest geldt voor alle leeftijden een negatief saldo, maar daar zijn de verschillen tussen de leeftijden kleiner. Op oudere leeftijd wordt er algemeen minder gemigreerd. Het saldo met het buitenland is positief voor jongeren, vooral jonge twintigers. Vanaf 50 jaar is het licht negatief.

Figuur 5: Leeftijdsspecifieke migratiesaldi met de Vlaamse Rand, 2017-2021

De figuur geeft voor elke leeftijd het migratiesaldo (het aantal migraties naar de Rand – het aantal emigraties vanuit de Rand), met het Brussels Gewest, het buitenland, het Waals Gewest en de andere gemeenten van het Vlaams Gewest.

Internationalisering van de Vlaamse Rand

De jonge gezinnen die uit Brussel migreren hebben meestal een niet-Belgische herkomst. Een niet-Belgische herkomst betekent dat minstens één ouder geboren werd met een niet-Belgische nationaliteit. Zowat 71% van de verhuizers uit Brussel heeft een niet-Belgische herkomst. Dat is iets minder dan hun aandeel in de bevolking van de stad (76%). Omgekeerd heeft 63% van de migranten uit de Vlaamse Rand naar het Brussels Gewest een niet-Belgische herkomst. Dat is veel meer dan hun aandeel in de bevolking van de Rand (44%). Het resulterend saldo (de netto-aangroei) voor de Vlaamse Rand is positief voor alle herkomstgroepen, inclusief de Belgische (figuur 6). Het migratiesaldo met het Waals en het Vlaams Gewest is dan weer negatief voor alle herkomstgroepen, maar hier is de Belgische herkomstgroep relatief belangrijker. Het resultaat van deze bewegingen is dus een internationalisering van de Rand. In mindere mate is dit ook een gevolg van de natuurlijke aangroei. De bevolking van Belgische herkomst heeft immers een oudere leeftijdsstructuur, met meer sterfgevallen en minder geboortes. De migratie met het buitenland ten slotte levert een gemengd beeld op.

Binnen de Rand zijn er ook verschillen. De gemeenten in de zuidoostelijke rand, waar de huisprijzen hoger liggen en de huurmarkt relatief kleiner is, trekken ook gezinnen met kinderen aan, maar die zijn wat ouder en vaker van Belgische herkomst.

Figuur 6: Herkomstverdeling van de verhuizers van en naar de Vlaamse Rand (saldi), 2017-2021

Deze figuur geeft, voor elke herkomstgroep, het migratiesaldo met de Vlaamse Rand, opgesplitst naar het Brussels Gewest, het Waals Gewest, het Vlaams Gewest, het buitenland en het natuurlijk saldo. Een positief saldo betekent een aangroei van deze herkomstgroep. Herkomst betekent hier: minstens een ouder die geboren is met een niet-Belgische nationaliteit.

Geen vergrijzing en gezinsverdunning in de Vlaamse Rand

Door deze migratiedynamiek en de resulterende jongere leeftijdsstructuur wordt de Vlaamse Rand almaar jonger: terwijl de gemiddelde leeftijd in het Vlaams Gewest blijft stijgen, is dat in de Vlaamse Rand al meer dan tien jaar niet meer het geval (figuur 7). Daarmee is de Rand nu gemiddeld jonger dan het Vlaams Gewest, met een gemiddelde leeftijd van 40 jaar, ten opzichte van 43 jaar in het Vlaams Gewest. In het Brussels Gewest is de gemiddelde leeftijd met 37 jaar nog lager.

Tegelijkertijd stijgt het aandeel inwoners van niet-Belgische herkomst in de Rand (nu 44%) sterker dan in het Vlaams Gewest (nu 25%). In 1990 was het verschil tussen beide nog minder dan vijf procent.

Figuur 7: Gemiddelde leeftijd en % niet-Belgische herkomst in de Vlaamse Rand en het Vlaams Gewest

De grafiek geeft de evolutie van de gemiddelde leeftijd (op de linkse as, in het zwart) in de Vlaamse Rand en in het Vlaams Gewest. Op de rechtse as, in het blauw, staat de evolutie van het aandeel inwoners van niet-Belgische herkomst. Herkomst betekent hier: minstens een ouder die geboren is met een niet-Belgische nationaliteit.

De instroom van jonge gezinnen maakt niet alleen dat de vergrijzing in de Rand tot het verleden behoort, maar ook de gezinsverdunning (figuur 8). Terwijl de groei van het aantal inwoners in het Vlaams Gewest veel kleiner is dan de groei van het aantal gezinnen, met als gevolg een kleiner aantal inwoners per gezin, is dat niet zo in de Vlaamse Rand: al meer dan 10 jaar zien we een stijging van de gemiddelde gezinsgrootte. Ook hier zijn er interne verschillen in de Rand. Zo was er een sterke stijging van de gemiddelde gezinsgrootte in Vilvoorde, Machelen en Drogenbos, maar een (minder sterke) daling in Merchtem en Meise.

Figuur 8 : Evolutie van het aantal inwoners, het aantal gezinnen en de gemiddelde gezinsgrootte in de Vlaamse Rand en het Vlaams Gewest

De grafiek geeft de evolutie van het aantal inwoners en het aantal gezinnen (in het zwart, op de linkse as) in de Vlaamse Rand en in het Vlaams Gewest. Op de rechtse as, in het blauw, staat de evolutie van de gemiddelde gezinsgrootte. Dit is het aantal inwoners gedeeld door het aantal gezinnen.

Conclusie

De Vlaamse Rand groeit. De bevolking is op 30 jaar tijd met bijna 100.000 mensen aangegroeid. De motor hiervoor vinden we vooral in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Er is door de jaren heen een enorme aangroei geweest vanuit Brussel, vooral van jonge gezinnen. Daarnaast is er ook een relatief grote uitstroom vanuit de Vlaamse Rand naar het Waals Gewest, maar vooral naar andere gemeenten in Vlaanderen. De Vlaamse Rand kent ook een natuurlijke aangroei die groter is dan in het Vlaams Gewest.

Door de instroom van jonge gezinnen en de sterkere natuurlijke aangroei wordt de Rand steeds jonger. Ze wordt ook steeds diverser. De Brusselse bevolking is immers erg divers, en dat geldt ook voor de verhuizers naar de Vlaamse Rand. Tegelijkertijd is de bevolking van Belgische herkomst veel dominanter bij de verhuizers naar Wallonië en de rest van Vlaanderen. Ook de natuurlijke aangroei zorgt voor een meer diverse bevolking; de bevolking van Belgische herkomst is gemiddeld immers veel ouder.

De bevolkingsstructuur van de Rand is dus sterk veranderd de laatste decennia: ze is diverser en jonger geworden. Het groot aantal jonge gezinnen weerspiegelt zich ook in de gezinsgrootte: waar men in Vlaanderen merkt dat gezinnen steeds kleiner worden, stijgt het aantal leden per gezin wel in de Vlaamse Rand.

Bibliografie

De Maesschalck F. (2022). Bevolking in Vlaams-Brabant. Over groei en migraties. Steunpunt Data & Analyse, Provincie Vlaams-Brabant.

Janssens, R. (2020). Verhuizen van Brussel naar Vlaanderen. BRIO.

Kavadias, D., Echeverria Vicente, N. J., Van Cappel, G., Spruyt, B., & Engels, N. (2022). Jongeren in Brussel. In D. Kavadias, B. Spruyt, N. Engels, & G. Van Cappel (editors), In Zinnekes zijn Debest: Diversiteit aan het werk bij Brusselse jongeren van vandaag (blz. 13-40). ASP / VUBPRESS.

Van Cappel, G. (2023). Jongeren in de Rand. BRIO.