Brusselse Thema's 13, Herdenking, verbeelding en identiteit. Nationale feestdagen en de mythes van het taalpolitieke conflict in Brussel, 1945-1995

Als meertalige en multiculturele hoofdstad van België is Brussel het epicentrum van verschillende processen van identiteitsvorming. Via een comparatieve analyse van nationale feestdagen tussen 1945 en 1995, gunt dit onderzoek de lezer een blik op deze processen. Verschillende politieke bewegingen, partijen en overheden verbeelden identiteiten in het kader van de taalpolitieke en communautaire machtsstrijd. Identiteiten zijn dus politieke constructies, waarmee dit onderzoek aansluit bij de constructivistische stroming binnen het nationalisme-onderzoek. Een brug wordt echter ook geslagen naar de etnosymbolische stroming, die stelt dat identiteiten niet uit het niets worden geconstrueerd. De rivaliserende Waalse, Vlaamse en Franstalige politieke elites putten voor de verbeelding van hun identiteiten in de twintigste eeuw uit eenzelfde bron, namelijk het negentiende-eeuwse Belgische natiediscours. Belgische natie-elementen worden overgenomen en geherformuleerd in dienst van de eigen politieke overtuiging. Belgische, Vlaamse, Waalse en Franstalige identiteiten hebben vanuit een historisch oogpunt bekeken aldus meer met elkaar gemeen dan men op het eerste gezicht denkt …

Jan Fransen studeerde geschiedenis aan de VUB. Hij behaalde in 2002 zijn doctoraat over de politieke constructie van nationale identiteiten in Brussel tussen 1945 en 1995. Daarna voltooide hij, als vorser bij het Centrum voor de Interdisciplinaire Studie van Brussel, de voorloper van BRIO, een studie in opdracht van de Vlaamse Gemeenschapscommissie en de Vlaamse Gemeenschap over de relatie van de Brusselse gemeenten tot de gemeenschapsmateries.

Inhoud

Inleiding
 

1. Probleemstelling

1.1. Naties en nationale identiteiten: eeuwenoude gegevenheden of moderne constructies?

1.2. Nationale feestdagen, politieke elites en de verbeelding van nationale identiteiten in Brussel na de Tweede Wereldoorlog

2. De structuur van het onderzoek

3. Een onderzoek in hedendaagse geschiedenis: een overzicht van het bronnenmateriaal

Het theoretisch kader: over modernisme, constructivisme en etnosymbolisme
 

1. Naties en nationale identiteiten: eeuwenoude gegevenheden of moderne constructies?

1.1. Het primordialisme en het perennialisme
1.2. Het modernisme
1.3. In het verlengde van het modernisme: het constructivisme
1.4. Het etnosymbolisme en de kritiek op het modernisme en het constructivisme

2. Etnisch versus civiek natiemodel: de tweedeling ontleed

2.1. De geschiedenis
2.2. Het wetenschappelijk gebruik
2.3. De kritiek
 

Feestdagen, politieke identiteitsvormers en Belgische identiteitsverbeelding

HOOFDSTUK I: Feestdagen na de Tweede Wereldoorlog: een opmerkelijke continuïteit in de Belgische identiteitsverbeelding
 

I.1. De herdenking van de Belgische Revolutie: het fundament van de Belgische identiteitsverbeelding

I.1.1. De jonge Belgische natie en haar romantische identiteitsverbeelding: de mythe van vreemde overheersing en eeuwige vrijheidsstrijd
I.1.2. De Belgische Revolutie als fundament van de Belgisch-romantische identiteitsverbeelding
I.1.3. De Belgische Revolutie na 1945: historische continuïteit in de Belgische identiteitsverbeelding

I.2. De herdenking van de Eerste Wereldoorlog: een tweede voorbeeld van historische continuïteit in de Belgische identiteitsverbeelding

I.2.1. De oud-strijders als nieuwe generatie van vaderlandse helden
I.2.2. De Eerste Wereldoorlog na 1945: in het spoor van de historische Belgische vrijheidsstrijd

I.3. De herdenking van de Bevrijding van Brussel: een derde voorbeeld van continuïteit in de Belgische identiteitsverbeelding

I.3.1. Een nieuwe generatie martelaren ten dienste van het vaderland: het verzet
I.3.2. De herdenking van de Bevrijding van Brussel na 1945: in het spoor van de historische Belgische vrijheidsstrijd

I.4. De herdenking van de eedaflegging van de Koning: een vierde voorbeeld van historische continuïteit in de Belgische identiteitsverbeelding

I.4.1. Ontstaan en evolutie van de herdenking van 21 juli
I.4.2. De herdenking van 21 juli na 1945 in Brussel: nogmaals in het spoor van de traditionele Belgische identiteitsverbeelding
 

HOOFDSTUK II: Feestdagen in het federaliserende België: crisis van de traditionele identiteitsverbeelding en formulering van een nieuwe (1970-1995)
 

II.1. De teloorgang van de traditionele herdenkingspolitiek in de jaren zeventig

II.2. De herdenking van 21 juli en de poging tot de formulering van een nieuwe identiteitsverbeelding in de jaren tachtig
 

Feestdagen, politieke identiteitsvormers en Vlaamse identiteitsverbeelding

HOOFDSTUK I: De Vlaamse feestdag na de Tweede Wereldoorlog: een gespleten identiteitsverbeelding (1945-1970)
 

I.1. De herdenking van de Guldensporenslag: het fundament van de Vlaamse identiteitsverbeelding (1894-1945)

I.2. De herdenking van de Guldensporenslag en de Vlaamse identiteitsverbeelding na de Tweede Wereldoorlog: openbare omroep versus Vlaams Komitee voor Brussel

I.2.1. De machtsgreep van de openbare omroep
I.2.2. Het Vlaams Komitee voor Brussel in het verzet

HOOFDSTUK II: De Vlaamse feestdag in het federaliserende België: de historische continuïteit van een gespleten identiteitsverbeelding
 

II.1. Het einde van de Guldensporenvieringen van de openbare omroep

II.2. Het Guldensporenkomitee tussen Vlaamse Gemeenschap en Vlaams-nationalisme

II.2.1. De machtsgreep van de Vlaamse Gemeenschapsinstellingen
II.2.2. Het Guldensporenkomitee tussen Vlaamse overheid en Vlaams-nationalisme
II.2.3. Het Vlaams Blok als stoorzender
II.2.4. De alternatieve Guldensporenviering van de Vlaamse Volksbeweging

Feestdagen, politieke identiteitsvormers en Waalse/Franstalige identiteitsverbeelding

HOOFDSTUK I: De Waalse feestdag na de Tweede Wereldoorlog (1945-1965): een dubbelzinnige identiteitsverbeelding
 

I.1. De herdenking van de 'Waalse' Revolutie van 1830: het fundament van de Waalse identiteitsverbeelding (1906-1940)
I.2. De Waalse feestdag na de Tweede Wereldoorlog (1945-1960): Waalse of Franstalige identiteitsverbeelding?

I.2.1. De Waalse Beweging van Brussel en de Fêtes de la Wallonie
I.2.2. De herdenking van de 'Waalse' Revolutie van 1830
I.2.3. De verheerlijking van het Waalse genie: de hommage à la Terre wallonne

HOOFDSTUK II: Feestdagen in het federaliserende België: van Waalse naar Franstalige identiteitsverbeelding (1965-1995)

II.1. Het FDF en de herdenking van de 'Franstalige' Revolutie van 1830 (1960-1970)

II.1.1. Het ontluiken van een Franstalige politiek van identiteitsverbeelding
II.1.2. De herdenking van de 'Franstalige' Revolutie van 1830

II.2. Het FDF en de evolutie van een 'Waalse' herdenking naar een 'Franstalige' herdenking (1970-1995)

II.2.1 Het FDF en de popularisering van het feest van de Franse Gemeenschap via de Gemeenschapsinstellingen
II.2.2 Het FDF en de popularising van het feest van de Franse Gemeenschap via de partijpers
II.2.3 Het FDF en de popularisering van het feest van de Franse Gemeenschap via de Brusselse gemeenten

II.3 Reacties op het feest van de Franse Gemeenschap: de Franstalige identiteitsverbeelding aangevochten

II.3.1 De regionalistische strekking in Wallonië
II.3.2 De Waalse Beweging van Brussel
II.3.3 De regionalistische strekking in Brussel: Bruxelles-Libre-Européenne
II.3.4 Het unitarisme

Conclusies

I. De genese van Vlaamse en Waalse identiteiten in Brussel: instrumenten in de historische onderbouwing van taalpolitieke belangen
II. De verbeelding van nationale identiteiten: inzet en resultante van een strijd om culturele controle in de taalpolitieke en communautaire context
III. De 'Belgische' mythe van vreemde overheersing en vrijheidsstrijd en zijn doorwerking in processen van identiteitsverbeelding na 1945
IV. Het samenspel van etnische, civieke en multiculturele elementen in processen van identiteitsverbeelding

Bibliografie