Inleiding
De Vlaamse Rand is een concept dat door beleidsmakers, met het oog op de bescherming van het Vlaams karakter van de gemeenten rond Brussel, als politiek aandachtsgebied werd gecreëerd. Deze gemeenten hebben een aantal dingen gemeenschappelijk, maar zijn anderzijds ook erg divers. Voor beleidsmakers en onderzoekers kan het handig zijn om te weten hoe ze gemeenten logisch kunnen groeperen, welke gemeenten op elkaar gelijken en liefst ook geografisch aansluiten.
Indeling randgemeenten
Uit de analyse (zie BRIO Working Paper 7) die we maakten van recente cijferreeksen voor heel Vlaanderen, bleken een honderdtal indicatoren de Vlaamse Rand te onderscheiden van de andere gemeenten (zie ook BRIO-fiche Afbakening Vlaamse Rand). Als we de 19 gemeenten groeperen op basis van socio-economische overeenkomsten en nabuurschap, vinden we volgende clusters (zie figuur 1).
Figuur 1: Typologie van de Vlaamse Rand volgens socio-economische profielen
We gaan hier kort in op de verschillende clusters en bespreken ze kort in vergelijking met de randgemeenten.
1. Faciliteitengemeenten met hoge mobiliteit in de Zuidwestelijke rand: Drogenbos, Linkebeek en Sint-Genesius-Rode
De bevolking van deze gemeenten is erg mobiel: er zijn veel migratiebewegingen, zowel met het buitenland als met het binnenland (Brussel, maar ook Wallonië dat vlakbij ligt). Het is er duur wonen. Er wonen relatief veel mensen van Europese (en niet-Belgische) herkomst, en van Centraal- en Zuid-Amerikaanse herkomst. Deze gemeenten tellen in het Nederlandstalig basisonderwijs de hoogste percentages leerlingen met een andere thuistaal.
2. Residentiële gemeenten met een lage mobiliteit in de Zuidoostelijke rand: Hoeilaart, Overijse en Tervuren
De bevolking van deze gemeenten verandert minder snel dan in andere randgemeenten. Vooral met Brussel is er veel minder interactie. Er is wel relatief veel uitwisseling met Wallonië -niet merkwaardig gegeven de ligging-, met de rest van Vlaanderen en met het buitenland. Er wonen bovengemiddeld veel Belgen en mensen uit de rijke OESO-landen. De percentages mensen met een herkomst buiten de EU-landen, in Afrika of de Maghreb zijn laag. Ook in deze gemeenten is het duur wonen.
3. Faciliteitengemeenten in de Oostelijke rand: Kraainem en Wezembeek-Oppem
In deze gemeenten is er veel bevolkingsuitwisseling met Brussel en met het buitenland, en relatief minder met de rest van Vlaanderen. Hier wonen veel mensen uit hoge-inkomenslanden (de rest van Europa en de OESO-landen), en minder mensen van Maghrebijnse herkomst. Dit zijn de duurste gemeenten om te wonen. Ze hebben een relatief jonge bevolking en net als in de zuidwestelijke faciliteitengemeenten zien we heel hoge scores thuistaal niet-Nederlands bij de leerlingen van het Nederlandstalig onderwijs.
4. Aankomstgemeenten in de Noordrand: Wemmel en Zaventem
Deze twee gemeenten grenzen als enige geclusterde gemeenten uit onze typologie niet aan elkaar. Toch nemen we hen samen omdat ze een vergelijkbare dynamiek vertonen. Zaventem en Wemmel staan bovenaan de ranglijst wat betreft inwijking uit andere gemeenten en immigratie tout court. Er is vooral veel immigratie vanuit Brussel. Er wonen bovengemiddeld veel mensen van Maghrebijnse herkomst en afkomstig uit niet-EU-landen. Ondanks het feit dat Wemmel een faciliteitengemeente is, scoort het gemiddeld wat betreft leerlingen die thuis geen Nederlands spreken.
5. Commercieel gerichte gemeenten in de Noordoostelijke rand: Vilvoorde en Machelen
In Vilvoorde en Machelen is er weinig uitwisseling met Wallonië (niet opmerkelijk gegeven de ligging), maar des te meer met Brussel. Er is veel uitwijking naar de rest van Vlaanderen en weinig naar het buitenland. Niet meer dan 45% van de inwoners is van Belgische herkomst. Er wonen veel mensen afkomstig uit niet-EU-landen (bovengemiddeld veel uit de Maghreb en de rest van Afrika). Dit zijn ook heel jonge gemeenten. Na de faciliteitengemeenten zijn dit de gemeenten met de hoogste scores thuistaal niet-Nederlands in het Nederlandstalig onderwijs. Er wordt relatief veel oppervlakte ingenomen voor commerciële doeleinden, en het is er relatief goedkoop wonen.
6. Voorstedelijke gemeenten in de Noordrand: Asse, Meise, Merchtem en Grimbergen
Ook hier is er niet verwonderlijk weinig uitwisseling met Wallonië. Er is wel veel uitwisseling met de rest van Vlaanderen. Er wonen nog relatief veel Belgen en de bevolking is er gemiddeld wat ouder. Van alle randgemeenten halen deze vier de laagste algemene score op de typische randindicatoren. Ze zijn eerder voorstad.
7. Westelijke gemeenten: Dilbeek, Sint-Pieters Leeuw en Beersel
Deze drie gemeenten scoren gemiddeld op alle indicatoren. Er zijn geen indicatoren die er in positieve of negatieve zin uitspringen. Ze behoren tot de meer betaalbare randgemeenten.
Deze typologie komt in hoge mate overeen met en kan worden gezien als een empirisch gevalideerde verfijning van de indeling die Daniël Derudder in 2009 reeds gebruikte in het Cijferboek Vlaamse Rand en de aansluitende analyse Blik op de Vlaamse Rand (Studiedienst Vlaamse Regering). Rudi Janssens gebruikte die typologie ook voor zijn Taalbarometers (2014, 2019).
Figuur 2: Typologie van de Vlaamse Rand volgens Derudder (2009)
Besluit
Bovenstaande typologie onderstreept de diversiteit van de gemeenten van de Vlaamse Rand. Toch blijft deze indeling vrij stabiel als we ze vergelijken met de typologie van Derudder in 2009. Tegelijk geeft het ook aan dat een gedifferentieerd beleid te verkiezen is boven een uniforme aanpak, bijvoorbeeld op het vlak van integratiebeleid.
Literatuur
Derudder, D (2009). De Vlaamse Rand: socio-economisch profiel en een blik op het Vlaamse karakter. Studiedienst van de Vlaamse Regering.
Janssens, R (2019). De Rand vertaald. Een analyse van de taalsituatie op basis van taalbarometer 2 van de Vlaamse Rand. Brussel, VUB Press.
Janssens, R (2014). Taal en identiteit in de Rand. Een analyse van de taalsituatie in de Rand rond Brussel op basis van de BRIO-Taalbarometer. Brussel, VUB Press.