Context
Sinds 1995 voert de Vlaamse overheid een specifiek beleid in de Vlaamse Rand rond Brussel. Doel is ‘het behoud en de ondersteuning van het Vlaamse karakter van de regio’. Het gebied werd afgebakend als de 19 Vlaamse gemeenten die grenzen aan Brussel of aan een faciliteitengemeente rond Brussel.
Wat de Vlaamse Rand onderscheidt, blijkt zijn ligging aan de grens met Brussel en Wallonië. De Rand wordt, veel meer dan de rest van Vlaanderen, beïnvloed door die regio’s. Vooral de onderlinge afhankelijkheid met Brussel valt op.
Figuur 1: kaart Vlaamse Rand
Maar zijn er objectieve, socio-economische kenmerken -naast de taalkenmerken- die rechtvaardigen dat het een aandachtsgebied is? Vormen de 19 gemeenten een aparte groep binnen de 300 Vlaamse gemeenten? Wat zijn de distinctieve kenmerken?
Methodologie
We maken een analyse (principale componentanalyse of PCA) van de 300 gemeenten op basis van 106 verschillende indicatoren. Deze indicatoren hebben betrekking op heel uiteenlopende terreinen: bevolking, nationaliteit en herkomst, arbeidsmarkt, economie, welvaart en armoede, onderwijs, wonen, ruimte, landbouw en veiligheid. We gebruiken de recentste cijferreeksen van de website Provincies in cijfers (zie BRIO-Working Paper No. 7). De randgemeenten blijken over het algemeen het hoogste of net het laagste te scoren op volgende indicatoren:
Figuur 2: distinctieve kenmerken Vlaamse Rand (Vlaamse Randcomponent)
De combinatie van bovenstaande indicatoren bereikt met de PCA, de samengestelde maatstaf voor het unieke karakter van de Vlaamse Rand, noemen we de Vlaamse Randcomponent. Het zijn, dus, de belangrijkste kenmerken op basis waarvan de Randgemeenten afwijken van andere Vlaamse gemeenten.
Buurregio’s maken het verschil
Typisch voor de Rand zijn de vele verhuisbewegingen: intergemeentelijk, interregionaal, internationaal. De Rand lijkt een motor van de interregionale migratie in België (zie Charlier et al. 2019): vooral met Brussel is er veel uitwisseling, maar ook met Wallonië zijn er meer migratiebewegingen (vooral emigratie naar een Waalse gemeente) dan het Vlaamse gemiddelde.
De wisselwerking met Brussel leidt tot een sterke internationalisering. Er wonen in de Rand meer mensen van niet-Belgische herkomst dan in de rest van Vlaanderen, zowel van Europese als van niet-Europese herkomst (vooral Centraal- en Zuid-Amerika, Afrika, rijke OESO-landen en de Maghreb). Er is ook veel uitwijking naar het buitenland.
De interactie met een tweetalige en internationale regio zorgt ook voor anderstaligheid. Zo ligt het aandeel leerlingen uit het Nederlandstalig basis- en secundair onderwijs dat thuis geen Nederlands spreekt veel hoger dan het Vlaamse gemiddelde.
De Rand blijkt ook een jonge regio. Dat valt af te leiden uit de hoge ‘groene druk’ van een grote jonge bevolking ten opzichte van de bevolking op arbeidsleeftijd. Ook de doorstromingscoëfficiënt (kan de leeftijdsklasse die de arbeidsmarkt verlaat, vervangen worden door jonge instromers) is hoger dan het Vlaamse gemiddelde.
De nabijheid van Brussel en pendelaars die een woning zoeken in de nabijheid van hun werkplek zorgen ook voor hoge woonprijzen.
Tot slot gaat er in de Rand ook een relatief groot deel van de ruimte naar commerciële doeleinden als detailhandel en horeca. Dat is vooral het geval in Drogenbos, Machelen, Zaventem en Vilvoorde.
Rangschikking
Als we de 300 Vlaamse gemeenten rangschikken volgens hun score op die specifieke component, bestaat de volledige top 15 uit randgemeenten. De overige 4 randgemeenten staan in de top 28.
Figuur 3: top 28 van de Vlaamse gemeenten, gerangschikt volgens PCA-score
* Gemeenten niet in de Vlaamse Rand
Wat opvalt: de top 28 wordt vervolledigd door gemeenten uit de brede Rand rond Brussel, enkele taalgrensgemeenten en een kustgemeente. Andere Vlaamse stedelijke of randstedelijke gemeenten staan niet in deze top.
Besluit
Deze fiche is gericht op de distinctieve kenmerken van de Vlaamse Rand. Hiervoor werd er gebruik gemaakt van een PCA-analyse. Als resultaat van deze analyse, is er een component geïdentificeerd die specifiek is voor de Vlaamse Rand. Wanneer we de indicatoren die voor de component belangrijker zijn nader bekijken, merken we op dat deze verband houden met het bijzondere tweetalige en internationale karakter van Brussel. De Vlaamse Rand-component geeft dus weer hoe de specificiteit van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest het pad van de suburbanisatie heeft geëffend voor de Randgemeenten.
Literatuur
Charlier, J, Debuisson, M, en Hermia, J P (2019). Migraties tussen de gewesten van België. Onderzoeksrapport Themanummer. BISA, IWEPS en Statistiek Vlaanderen.