De randgemeentes en migratie, een evolutie tussen 1990 en 2022

Introductie

Sedert 1996 voert de Vlaamse overheid een actief Randbeleid ter bescherming van het groene en Vlaamse karakter van de gemeenten rond Brussel. De Vlaamse Rand rond Brussel vormt als dusdanig een ‘politiek aandachtsgebied’ van negentien Vlaamse gemeenten, grenzend aan het Brussels Hoofdstedelijk Gewest of aan de faciliteitengemeenten rond Brussel.

Vanwege de nabijheid van Brussel vertonen de randgemeenten een bijzondere demografische, economische en educatieve dynamiek die hen onderscheidt van de rest van Vlaanderen. Voorgaande analyses op basis van beschikbare sociaaleconomische indicatoren wezen op een aantal gemeenschappelijke karakteristieken van de negentien randgemeenten, alsook op onderlinge verschillen (Echeverria Vincente & Janssens, 2020). Wat deze gemeenten onderscheidt van de rest van Vlaanderen is de onderliggende wisselwerking met Brussel, hetgeen resulteert in een apart profiel van deze regio met specifieke uitdagingen.

Methodologie

In deze Randfiche maken we een Principal Component Analysis (PCA) op gemeenteniveau die verschillende sociaaleconomische dimensies bestrijken: bevolking, nationaliteit en herkomst, economie en arbeidsmarkt, inkomen en armoede, onderwijs, en dergelijke. Hiertoe gebruiken we de meest recente cijferreeksen van Provincies in Cijfers (2023) voor Vlaanderen. Hierbij maken we een extractie voor de periode 1990-2022.

De oefening die we hierbij maken is tweeledig. Enerzijds identificeren we de belangrijkste componenten die voortkomen uit de dataset. Anderzijds willen we de heterogeniteit binnen de Vlaamse Rand in beschouwing nemen. Met het gezamenlijk resultaat willen we een genuanceerder beeld schetsen van de negentien randgemeenten en hun plek in Vlaanderen.

De Vlaamse Randcomponent

Op basis van onze PCA identificeren we twee distinctieve kenmerken in de Vlaamse Rand tegenover de rest van Vlaanderen. De gemeenten in de Rand scoren over het algemeen het hoogst op de indicatoren migratie en groene druk. Migratie verwijst naar de verhuisbewegingen van en naar de Rand, terwijl de term ‘groene druk’ verwijst naar de verhoudingen van jongeren tegenover de rest van de bevolking[1].

De ladingen voor de migratiecomponent zijn respectievelijk immigratie vanuit een Brusselse gemeente (0.914), emigratie naar een Brusselse gemeente (0.878), immigratie vanuit een Waalse gemeenten (0.498) en emigratie naar een Waalse gemeente (0.815). Groene druk[2] heeft ook een positieve componentlading boven 0.4.

Andere variabelen in de analyse waren immigratie vanuit, en emigratie naar Wallonië en Vlaanderen (in absolute aantallen), totale emigratie en immigratie (in absolute aantallen), en individuen met een Maghreb, Afrikaanse, Oost-Europese, Belgische, andere Europese, Aziatische, of Centraal/Zuid-Amerikaanse herkomst, of herkomst vanuit rijke OESO-landen (in aantallen). Deze variabelen scoren echter onder 0.4 op deze migratiecomponent, en worden bijgevolg niet gebruikt om de component te interpreteren.

De migratiecomponent

Op basis van de aantallen Brusselse en Waalse emigranten en immigranten in Vlaamse gemeentes verklaren we met onze PCA de specifieke migratiedynamiek in de randgemeenten. Figuur 1 illustreert de gemiddelden doorheen de tijd met in het groen de Vlaamse Rand en in het blauw de rest van Vlaanderen.

De geïllustreerde migratiecomponent bevestigt vaststellingen uit eerder onderzoek (De Maesschalck & Van Cappel, 2023). De Vlaamse Rand is een regio met een hoge mate van migratiebewegingen die tot uiting komen in de niveaus van in- en uitgaande verhuisbewegingen van en naar Brussel en Wallonië, maar in mindere mate met andere Vlaamse gemeenten. De afgelopen 30 jaar werd de Rand gekenmerkt door een toenemende migratiedynamiek, geïllustreerd door de stijgende groene trendlijn. Parallel aan deze evolutie toont de blauwe lijn een minder sterk, relatief negatief saldo voor de overige Vlaamse gemeenten overheen de tijd.

Heterogeniteit in de Rand

Vervolgens wordt de PCA herhaald voor de negentien afzonderlijke randgemeenten[3].

De eerste geëxtraheerde component is deze van migratie vanuit en naar het BHG en Vlaanderen, de groene druk, alsook het aantal inwoners van niet-Belgische herkomst. Deze specifieke component verklaart 58.37% van de variatie in de randgemeenten doorheen de tijd.

Zoals figuur 1 aantoonde zijn de randgemeenten voornamelijk van Vlaanderen te onderscheiden op basis van hun migratiedynamiek met Brussel en Waalse gemeenten. Tussen de randgemeenten verduidelijkt een migratiedynamiek ook verschillen doorheen de tijd.

In figuur 2 is te zien dat alle randgemeenten in de jaren 1990 een sterk gelijklopende dynamiek kenden. Vanaf midden jaren 1990 begint Vilvoorde sterker te scoren op de migratie- en de groene drukcomponent. Rond 2005 beginnen Zaventem, Machelen, Asse, Sint-Pieters-Leeuw, Dilbeek en Grimbergen hoger te scoren op deze component dan de andere randgemeenten (met uitzondering van Vilvoorde). Dit zijn de noordelijke randgemeentes. De overige randgemeenten neigen doorheen de tijd hierop ook hoger te scoren, maar in een mindere mate dan voorgenoemde gemeenten. De zuid(oost)elijke randgemeentes scoren het laagst.  

Slotbedenkingen

Echeverria Vincente en Janssens (2020) observeerden dat de Vlaamse Rand niet enkel een ‘politiek aandachtsgebied’ is, maar ook als een categorie op zichzelf lijkt te staan binnen Vlaanderen.  De huidige PCA onderstreept de uniciteit van de Vlaamse Rand als aandachtsgebied in Vlaanderen.

De Rand scoort hoger dan het Vlaamse gemiddelde voor interregionale migratie in België: vooral met Brussel is er veel uitwisseling, maar ook met Wallonië zijn er meer migratiebewegingen (vooral uitwijkingen naar Waalse gemeenten). Ook de groene druk heeft een doorslaggevend effect doorheen de tijd.

Toch zijn er duidelijke verschillen vast te stellen. Doorheen de tijd is er een duidelijk onderscheid te observeren tussen de noordelijke, en zuid(oost)elijke en faciliteitengemeenten inzake hun migratie- en groene druk score. De Vlaamse Rand wordt met andere woorden gekenmerkt door verschillende snelheden.

Beide vaststellingen nopen een gedifferentieerd Randbeleid, zodoende de gezamenlijke, maar vaak individuele uitdagingen tegemoet te komen.

Bibliografie

De Maesschalck, F. , Van Cappel G. (2023). Bevolkingsdynamieken in de Vlaamse Rand. BRIO.

Echeverría Vicente, N. J., & Janssens, R. (2020). Naar een typologie van de Vlaamse Rand gebaseerd op sociaaleconomische profielen. BRIO Working Paper 7.

Provincies in Cijfers (2023). Databank. https://provincies.incijfers.be/databank.